TASARRUF ÖZGÜRLÜĞÜ

Tasarruf Özgürlüğü Nedir?

Uygulamada umumiyetle murisin, mirasçılardan gizli olarak mirasının bir kısmını belirli bir kişiye bırakmış olduğu hallerle karşılaşılmaktadır. Bahsi geçen bu durum mirasçıların bazı haklarını ihlal etmektedir. Bununla birlikte kişiler mal varlıkları üzerinde özgürce tasarruf edebilmektedirler. Fakat bahsedilen bu tasarruf özgürlüğü Kanun’un açık hükümlerince kısıtlanmaktadır. Kanuna göre, tasarrufta bulunulurken saklı paylı mirasçıların paylarına zarar verilmemesi zorunludur. 

Murisin tereke üzerindeki tasarruf edebildiği bölüme tasarruf oranı ismi verilmektedir. Bu tasarruf oranı saklı pay oranıyla ters orantılıdır. Yani saklı pay oranı arttıkça tasarruf oranı azalmaktadır. 

Kapsamı

Yasal mirasçılar:

• Büyük anne
• Büyük baba
• Ve hazineye kadar

Dayanmaktadır. Mahfuz hisse yani saklı pay kardeşten öteye geçmez. Şayet murisin kardeşi yok ise kalıtı üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabilir.

Saklı Pay mirasçılarını şematize edersek;

1. Altsoy ( kızı, oğlu, torunu)-saklı paylar 1/2- Tasarruf edilebilir kısım ½
2. Anne ve baba- saklı paylar ¼– Tasarruf edilebilir kısım ¾
3. Kardeşlerden her biri- saklı paylar 1/8- Tasarruf edilebilir kısım 7/8
4. Sağ kalan eş, büyükanne &büyük baba- saklı paylar ¼- Tasarruf edilebilir kısım ¾

Bu durumların haricinde murisin eşinin de olmaması halinde mallarının tümünde tasarrufta bulunabilir.

Mevzuat:

Türk Medeni Kanunu

Kapsamı

Madde 505- (Değişik birinci fıkra: 4/5/2007-5650/1 md.) Mirasçı olarak altsoyu, ana ve babası veya eşi bulunan miras bırakan, mirasının saklı paylar dışında kalan kısmında ölüme bağlı tasarrufta bulunabilir.

Bu mirasçılardan hiç biri yoksa, mirasbırakan mirasının tamamında tasarruf edebilir.

Yargıtay İçtihatlarının Özü

• Davanın dinlenebilmesi için hak sahibinin hakkı zedelenmelidir.
• Evlatlık saklı pay sahibidir.
• Yeğenlerin mirasta saklı payı yoktur.
• Eşin ve çocukların saklı payları kalıttan indirilmelidir.
• Vasiyetnamenin iptali isteminde taraf teşkili sağlanmalıdır.

Saklı Pay Mirasçıları

Bu konuyu Türk Medeni Kanundan takip etmek daha sağlıklı olacaktır.

‘’Madde 506-  Saklı pay aşağıdaki oranlardan ibarettir:

1. Altsoy için yasal miras payının yarısı,

2. Ana ve babadan her biri için yasal miras payının dörtte biri,

3. (Mülga: 4/5/2007-5650/2 md.)

4. Sağ kalan eş için, altsoy veya ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı olması hâlinde yasal miras payının tamamı, diğer hâllerde yasal miras payının dörtte üçü.’’

Bununla birlikte şunu da belirtmekte fayda var: Kamuya faydalı vakıf veya derneklerde yapılacak ölüme bağlı tasarruflar kullanılabilir miras oranını aşıyorsa, kazandırmalar en sonuncu olarak tenkise tabi tutulur.

Yargıtay İçtihatlarının Özü

• Terekeye iadesine karar verilen kazandırmaların temlik dışı tereke niteliğini taşır.
• Saklı payın, net tereke üzerinden hesaplanması gerekir.
• Yararlanma hakkıyla kısıtlı malın değeri düşer.
• Eşin intifa hakkını seçmesi halinde, onun saklı payı, altsoyun payına eklenir.
• Murisin tasarruf edilebilir kısmı kalıtın ölüm günü değerine göre belirlenir.

Tasarruf Edilebilir Kısmın Hesabı

Mevzuat:

Türk Medeni Kanunu

Madde 507- Tasarruf edilebilir kısım, terekenin mirasbırakanın ölümü günündeki durumuna göre hesaplanır.

Hesap yapılırken, mirasbırakanın borçları, cenaze giderleri, terekenin mühürlenmesi ve yazımı giderleri, mirasbırakan ile birlikte yaşayan ve onun tarafından bakılan kimselerin üç aylık geçim giderleri terekeden indirilir.

Açıklamalar:

Medeni kanunda belirtildiği üzere tasarruf edilebilir kısım; murisin malvarlığı üzerinde serbestçe ölüme bağlı tasarrufta bulunabileceği kısımdır. Bununla birlikte şuna da dikkat çekmek gerekir ki; bir kimsenin saklı pay mirasçısı yoksa murisin malvarlığı tümü üzerinde dilediği gibi tasarrufta bulunabilir.

Kalıtın tasarruf edilebilir kısmı ölüm anındaki değeri kıstas alınarak hesaplanır.

Kalıtın gerçek hali tespit edilerek, kalıtın aktifinden borçları indirilir.

Kalıtın borçlarının tespiti esnasında, murisin tarafından yapılmış olan ölüme bağlı tasarruf kalıtı borcu olarak kabul edilemez.

Kalıtın aktifi tespit edildikten sonra;

• Cenaze masrafları
• Kalıtın mühürlenmesi, defter tutulması için yapılan giderler,
• Muris ile birlikte yaşayanların üç aylık geçim masrafları, kalıtın aktifinden indirilir.

Kalıtın yukarıda izah edilen minvalde net miktarı tespit edildikten sonra;

• Murisin sağlığında yasal mirasçılarına vermiş olduğu MK’un 669 ve devamı maddelerine göre kalıta iade ile yükümlü oldukları mallar,
• Murisin sağlar arası tasarruf şekliyle yapmış olduğu ve saklı pay sahibi mirasçıların kendi paylarını elde edememeleri durumunda indirime yani tenkise tabi olacak bağışlardır. Sağlar arası bağışların kalıtın aktifine aynen eklenmesi söz konusu değildir. Bunların murisin ölüm anındaki değeri göz önüne alınır.

Yargıtay İçtihatlarının Özü

• Kalıtın ölüm tarihine göre hesaplanması gerekir.
• Tenkis isteği iptal davası şekline dönüştürülemez.
• Taşınmaza zarar verilmeden taksim mümkün müdür araştırılmalıdır.
• Ölümden sonra ödendiği ileri sürülen borç kalıtın pasifine eklenemez.
• Değer tespitinde tüm etkenler gözetilir.
• Murisin ölü eşinden kalan mal kalıta eklenir.
• Saklı paya tecavüzün kesin tespit edilmesi gerekir.
• Saklı payda gerçek tecavüzün miktarı tespit edilmelidir.
• Tenkis davasında şart, saklı payın zedelenmiş olmasıdır.
• Murisin tasarruf yetersayısı kalıtın ölüm günündeki değerine göre hesaplanır.
• Murisin, tenkise tabi ölüme bağlı olmayan bağışları terekeye dahil edilir.
• Temlik edilenlerin niteliğine göre ölüm tarihindeki değerlerinin tespiti gerekir.
• Kalıt mevcudu tenkis davasında re’sen araştırılır.
• Ara kararında yerine getirilecek konular açıkça belirtilmelidir.

Sağlararası Karşılıksız Kazandırmalar

Başlıkta ifade edilen sağlararası karşılıksız kazandırmalardan kasıt; murisin ölmeden önceki zamana ait yaptığı bağışlamalardır.

Murisin ölüm anındaki sağlararası kazandırmada bağışladığı kısmın saklı pay kısmı bulunarak kalıta eklenir. Yani indirmeye tabi bağışlamalar kalıta ilave olunur.

Mevzuat:

Türk Medeni Kanunu

Madde 508- Mirasbırakanın sağlararası karşılıksız kazandırmaları, tenkise tâbi oldukları ölçüde, tasarruf edilebilir kısmın hesabında terekeye eklenir.

Yargıtay İçtihatlarının Özü

• Saklı pay sahibi olmayanların itiraz hakkı yoktur
• Hesaplar yapılarak karar verilmelidir.

Sigorta Alacakları

Murisin ölümü durumunda ödenmek üzere, başkasının faydasına yaptığı veya kendi adına yapıp da kendisi hayatta iken başkasına bağış olarak devrettiği sigorta alacakları murisin ölüm anındaki değerleri üzerinden terekeye eklenir.

Mevzuat:

Türk Medeni Kanunu

Madde 509- Mirasbırakanın kendi ölümünde ödenmek üzere üçüncü kişi lehine hayat sigortası sözleşmesi yapması veya böyle bir kişiyi sonradan lehdar olarak tayin etmesi ya da sigortacıya karşı olan istem hakkını sağlararası veya ölüme bağlı tasarrufla karşılıksız olarak üçüncü kişiye devretmesi hâlinde, sigorta alacağının mirasbırakanın ölümü zamanındaki satın alma değeri terekeye eklenir.

Madde 567- Mirasbırakanın kendi ölümünde ödenmek üzere üçüncü kişi lehine hayat sigortası yaptığı veya böyle bir kişiyi lehdar olarak sonra belirlediği ya da sigortacıya karşı olan istem hakkını sağlararası veya ölüme bağlı tasarrufla karşılıksız olarak üçüncü kişiye devrettiği hâllerde, sigorta alacağının mirasbırakanın ölümü zamanındaki satınalma değeri tenkise tâbi olur.

Mirasçılıktan Çıkarma

Üzerinde sıkça durduğumuz üzere mirasçılığa ilişkin tasarruflar, ölüme bağlı tasarruflardır. Mirasçılıktan çıkarma da aynı şekilde ölüme bağlı tasarruflardandır. Mirasçılıktan çıkarma vasiyetname ile yapılır. Söz konusu bu işlem tek taraflıdır ve bu özelliğinden dolayı muris, bu işlemi istediği zaman yapar. Muris mirastan çıkarma işlemini kısmen veya tamamen yapabilir. Yani mirasçı mirastan tamamen veya kısmen mahrum kalabilir.

Mirasçılıktan çıkarmada saklı payın mirastan çıkarılma sebebi, sarih ve olabildiğince delillere isnat edilmelidir. Burada zamanlama konusu mühimdir. Yani mirasçılıktan çıkarma nedeni ölüme bağlı tasarrufun yapıldığı esnada var olmalıdır.

Yukarıda mirasçılıktan çıkarma nedenlerinin delillere isnat edilmesi gerektiğini söyledik. Ancak bu zorunlu değildir. Bununla beraber itiraz edilmesi durumunda mirastan çıkarılma işlemi iptal edilebilir. Bunu göz önüne alırsak mirasçılıktan çıkarma işleminde nedenlerin delillere dayanması önemlidir.

Mirastan çıkarılma nedenleri;

• Saklı pay mirasçının murise, murisin yakınlarına karşı bir suç işlemesi
• Murise veya ailesine karşı yasaca yükümlü olduğu görevleri büyük ölçüde aksatması

Hallerinde mirasçılıktan çıkarılma nedenleri oluşmaktadır.

Mirasçının murise, murisin yakınlarına karşı bir suç işlemesi durumuyla ilgili şu noktalara dikkat çekmekte fayda vardır. İlk olarak; suçun tam veya eksik teşebbüs halinde kalması eylemin affa, zamanaşımına uğraması, asli veya tali suçlu olması mirastan çıkarılmayı engellemez.  Meşru müdafaa, ıztırar halleri ise mirastan çıkarılmayı engeller. Temyiz kudretine sahip olmayanlar mirastan çıkartılamaz. Sadece temyiz kudretine sahip olanlar ile temyiz kudretine sahip kısıtlılar işledikleri suçlarda cezalandırılmamaktadırlar. Bu sebeplerle sanığın suçtan mahkum olmaması çıkarılmaya engel değildir. İşlenen suçun ağırlığı veya hafifliğindeki kıstas suçun aile ilişkisi açısından murise aksettirdiği etkinin ağırlığı veya hafifliğidir. Salt kabahatler mirastan çıkarılma nedenini teşkil etmez.

Yakınlardan örnek vermek gerekirse;

• Nişanlı
• Yakın arkadaş
• Öğretmen

Gibi yakınlar.

Eylemlerden de örnek vermek gerekirse;

• Mirasçının haysiyetsiz yaşam sürmesi
• Kumar oynaması
• Randevu işletmesi
• Murise galiz küfürler etmesi
• Nafaka yükümlülüğünü yerine getirmemesi

Gibi birden çok eylemlerdir.

Mevzuat:

Türk Medeni Kanunu

Madde 510- Aşağıdaki durumlarda mirasbırakan, ölüme bağlı bir tasarrufla saklı paylı mirasçısını mirasçılıktan çıkarabilir:

1. Mirasçı, mirasbırakana veya mirasbırakanın yakınlarından birine karşı ağır bir suç işlemişse,

2. Mirasçı, mirasbırakana veya mirasbırakanın ailesi üyelerine karşı aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemişse.

Yargıtay İçtihatlarının Özü

Yargıtay içtihatlarında çok sık geçen ıskat terimi vardır. İçtihatlara geçmeden önce bu terimi açıklamak faydalı olacaktır. Iskat; murisin, mirasçısını mirastan mahrum bırakmasınadenir.

• Ceza davasından vazgeçme mirastan ıskata engel değildir.
• Babanın aranmaması, hastalığında yanına gidilmemesi ıskat nedeni olamaz.
• Boşanmadan kadının başkası ile ilişkisi ahlaki görevin kötüye kullanılmasıdır.
• Bağışlamadan dönme davalarından zaman aşımı bir yıldır.
• Evlatlığın, kendisini evlat edinenlerden birini dövmesi ıskat nedenidir.
• İcra takibi yapılması mirasçılıktan çıkarmayı gerektiren nedenlerden olmaz.
• Mirasçının, murisi dövmesi mirastan çıkarma sebebidir.
• Çıkarılma nedeni açık seçik belirtilmelidir.
• Mirastan çıkarılma ölüme bağlı tasarrufla olur.
• Murisin affettiği olaylar mirasçılıktan çıkarma sebebi olamaz.
• Basit olaylar mirastan dönme nedeni olamaz.
• Mirasçılıktan çıkarma sebeplerinin varlığı yönünden tespit davası açılamaz.
• Yaşlı ile evlenme ıskat nedeni olamaz.

Mirastan Çıkarma Hükümleri

Yukarıda izah ettiğimiz üzere belli durumların gerçekleşmesi halinde muris mirasçıyı mirastan mahrum edebilir. Bu durumda mirasçılıktan çıkartılanın miras hakkı altsoyuna geçer. Bununla birlikte saklı paya tecavüzde bulunulmuşsa altsoy tenkis davası açabilir. Mirastan çıkarılanın altsoyu olmaması halinde miras, yasal mirasçılar arasında paylaşılır. Mirastan çıkartılma terekenin tamamını kapsaması gibi bir kısmını da kapsayabilir.

Mirastan çıkarılan eş olması durumunda, eşin altsoyu varsa miras altsoyuna geçer. Şayet çıkarılan başka kadın veya erkekse altsoyuna geçmez.

Mirastan çıkartılanın eşi mirastan faydalanamaz. Şöyle ki; mirasa hak kazanmak için ölüm esnasındaki evlilik bağının hali hazırda var olması gerekir. Fakat mirastan çıkartılanın muristen önce öldüğü varsayılır.

Mirasçılıktan çıkarılan, terekenin tespitinin defterinin tutulmasını isteyemez. Çünkü mirasçılık sıfatını yitirmiştir. Bu sebeple de terekenin borçlarından sorumlu olmaz.

Mevzuat:

Türk Medeni Kanunu

Madde 511- Mirasçılıktan çıkarılan kimse, mirastan pay alamayacağı gibi; tenkis davası da açamaz.

Mirasbırakan başka türlü tasarrufta bulunmuş olmadıkça, mirasçılıktan çıkarılan kimsenin miras payı, o kimse mirasbırakandan önce ölmüş gibi, mirasçılıktan çıkarılanın varsa altsoyuna, yoksa mirasbırakanın yasal mirasçılarına kalır.

Mirasçılıktan çıkarılan kimsenin altsoyu, o kimse mirasbırakandan önce ölmüş gibi saklı payını isteyebilir.

Yargıtay İçtihatlarının Özü

• Mirasçılıktan çıkarılanın altsoyu olması halinde, çıkarma altsoya etkili olmaz.
• Mirasçılıktan çıkarmanın iptalinde, şarta bağlılık hukuki sonuç doğurmaz.
• Vatandaşlıktan çıkarılan hakkında mirasçılıktan çıkarma kuralları uygulanamaz.
• Vasiyetnamenin gerçekliği tespit edilmelidir.
• Mirasçılıktan çıkarılan altsoy sadece saklı payını isteyebilir.
• Mirastan çıkarılan veraset belgesi isteyebilir.

İspat Yükü

Yukarıda detaylıca açıkladığımız üzere; murisin, mirastan çıkarmaya ilişkin nedenlerini açıklaması zorunludur. Murisin çıkarma nedenlerini izah etmemesi halinde, çıkarılma durumundan faydalanın çıkarma nedenlerini ispat etmesi gerekir. Muris tarafından mirastan çıkarılmaya ilişkin açık bir yanılmaya düşülmemiş olması durumunda murisin bu tasarruf için tasarruf edilebilir bölüm için tenkis davası açılır.

Ölüme bağlı tasarrufun geçersiz olması şu hallerde olur; murisin

• Tasarruf ehliyetinin olmaması
• Hataya düşmesi
• Yanılma
• Zorlama
• Aldatma
• Yasaya ve ahlaka mugayır olarak yapılması.

Hallerinde geçersiz olur.

Mevzuat:

Türk Medeni Kanunu

 İspat yükü

Madde 512- Mirasçılıktan çıkarma, mirasbırakan ancak buna ilişkin tasarrufunda çıkarma sebebini belirtmişse geçerlidir.

Mirasçılıktan çıkarılan kimse itiraz ederse, belirtilen sebebin varlığını ispat, çıkarmadan yararlanan mirasçıya veya vasiyet alacaklısına düşer.

Sebebin varlığı ispat edilememiş veya çıkarma sebebi tasarrufta belirtilmemişse tasarruf, mirasçının saklı payı dışında yerine getirilir; ancak, mirasbırakan bu tasarrufu çıkarma sebebi hakkında düştüğü açık bir yanılma yüzünden yapmışsa, çıkarma geçersiz olur.

Yargıtay İçtihatlarının Özü

• Mirastan çıkarılmada açık yanılma yoktur.
• Çıkarılma sebepleri gerçek olmalıdır.
• Dava hakkı mirastan çıkarılana aittir.
• Mirasçılıktan çıkarılan mirasçı sadece saklı payını alır.

Borç Ödemeden Aciz Nedeniyle Mirasçılıktan Çıkarma

Böyle bir durumda borçlarını ödemeye yeterli malı olmayan, borçlu ödeyemediği aciz belgesi ile kesin olan altsoyun saklı payının yarısından mirasından çıkabilir.

Böylelikle mirasçıların miras hisselerinin tamamen alacaklıların eline geçmesi engellenmiş olur.

Aciz nedeniyle mirastan çıkarılma şu hallerde geçersiz olur:

• İradeyi fesada uğratan sebeplerin olması
• Aciz belgesinin ortadan kalkması
• Vasiyetnamede şekil noksanlıklarının bulunması

Mevzuat:

Türk Medeni Kanunu

 Borç ödemeden aciz sebebiyle mirasçılıktan çıkarma

Madde 513- Mirasbırakan, hakkında borç ödemeden aciz belgesi bulunan altsoyunu, saklı payının yarısı için mirasçılıktan çıkarabilir. Ancak, bu yarıyı mirasçılıktan çıkarılanın doğmuş ve doğacak çocuklarına özgülemesi şarttır.

Miras açıldığı zaman borç ödemeden aciz belgesinin hükmü kalmamışsa veya belgenin kapsadığı borç tutarı mirasçılıktan çıkarılanın miras payının yarısını aşmıyorsa, mirasçılıktan çıkarılanın istemi üzerine çıkarma iptal olunur.